Zniekształcenia poznawcze:
Jak je wykryć i zneutralizować?

Czym są zniekształcenia poznawcze?

Zniekształcenia poznawcze to automatyczne, często nieświadome błędy w myśleniu, które zniekształcają rzeczywistość i utrudniają obiektywną ocenę sytuacji. Są one naturalną częścią ludzkiego doświadczenia, ale gdy występują zbyt często, mogą prowadzić do obniżonego nastroju, stanów lękowych, konfliktów interpersonalnych i zniekształconego obrazu siebie oraz świata.

Rodzaje zniekształceń poznawczych:

  • Myślenie czarno-białe (wszystko albo nic)
    Przykład: “Skoro nie zdałem egzaminu, to jestem głupi.”
    Skutek: Skrajne oceny siebie prowadza do obniżonego poczucia własnej wartości.
  • Katastrofizacja
    Przykład: “Jeśli się pomylę, to na pewno wszyscy będą się ze mnie śmiać”
    Skutek: Zwiększenie lęku, unikanie sytuacji społecznych.
  • Personalizacja
    Przykład: “To moja wina, że kolega miał zły dzień.”
    Skutek: Nadmierne poczucie odpowiedzialności za emocje innych.
  • Etykietowanie
    Przykład: “Jestem przegrywem.”
    Skutek: Utrwalanie negatywnego obrazu siebie.
  • Wybiorcze wzmacnianie negatywów (efekt potwierdzenia)
    Przykład: “Skoro on mnie nie lubi, to chyba wszyscy mnie nie lubią”
    Skutek: Zniekształcony obraz rzeczywistości, ignorowanie pozytywów.
  • Nadmierne “powinności”
    Przykład: “Powinienem być zawsze miły i kompetentny.”
    Skutek: Wewnętrzna presja, poczucie winy i wstydu.
  • Przewidywanie przyszłości
    Przykład: “I tak mi się nie uda, nie ma sensu próbować.”
    Skutek: Pasywność, brak motywacji do działania.
  • Wyolbrzymianie/umniejszanie
    Przykład: “Popełniłem gigantyczny błąd.”
    Skutek: Niesprawiedliwa ocena sytuacji i siebie.
  • Pomniejszanie pozytywów
    Przykład: “Każdy mógłby to zrobić, to nic takiego.”
    Skutek: Brak doceniania własnych osiągnięć.
  • Dyskredytowanie własnych sukcesów (syndrom oszusta)
    Przykład: “Dostałam awans, ale pewnie tylko dlatego, że mieli braki kadrowe.”
    Skutek: Chroniczne poczucie bycia “fałszywym ekspertem”.
  • Oczekiwanie sprawiedliwości
    Przykład: “Nie zasłużyłem na to, że mnie pominięto.”
    Skutek: Złość i frustracja, gdy świat nie działa według naszych zasad.
  • Selektywna uwaga
    Przykład: “Popełniłem jeden błąd, więc cała prezentacja była zła.”
    Skutek: Tracenie z pola widzenia całości.
  • Nadmierne generalizowanie emocji
    Przykład: “Skoro czuję się beznadziejnie, to znaczy, że jestem beznadziejny.”
    Skutek: Traktowanie emocji jako faktów.
  • Fuzja myśli i działań
    Przykład: “Skoro pomyślałem o skrzywdzeniu kogoś, jestem złym człowiekiem.”
    Skutek: Nadawanie zbyt dużego znaczenia samym myślom.
  • Uogólnianie
    Przykład: “Zawsze zawalam ważne sprawy.”
    Skutek: Budowanie fałszywego obrazu siebie.
  • Czytanie w myślach
    Przykład: “Na pewno myślą, że jestem nudny.”
    Skutek: Lęk społeczny, unikanie kontaktów.
  • Myślenie magiczne
    Przykład: “Jeśli będę miał złe myśli, to coś złego się wydarzy.”
    Skutek: Nadmierna kontrola, rytuały, lęki obsesyjne.

Jak pracować ze zniekształceniami poznawczymi?

  1. Defuzja poznawcza (z terapii ACT)
    • Uczy dostrzegać myśli jako tymczasowe zjawiska, a nie fakty. Pomaga nabrać dystansu do destrukcyjnych przekonań.
    • Przykład: Zamiast “Jestem niekompetentny” mówisz: “Mam myśl, że jestem niekompetentny”. To zmniejsza siłę tej myśli i pozwala na większy wybór działania.
  2. Kwestionowanie myśli (CBT)
    • Sprawdzaj, czy Twoje przekonania mają oparcie w faktach.
    • Przykłady pytań: Czy mam dowody? Czy to zawsze się zdarza? Jakie są inne możliwe wyjaśnienia? Czy powiedziałbym to komuś, kogo kocham?
  3. Technika podwójnego standardu
    • Traktuj siebie z takim samym współczuciem jak bliskich.
    • Przykład: Gdy myślisz: „Zawaliłem prezentację”, zapytaj: „Co powiedziałbym przyjacielowi w tej sytuacji?”
  4. Dziennik myśli
    • Zapisuj automatyczne myśli, emocje, kontekst i alternatywne interpretacje. Pomaga zauważać wzorce i zmieniać je w czasie.
    • Przykład: Opisz sytuację: „Szef skrzywił się, gdy mówiłem, o swoim projekcie”. Myśl: „Na pewno się mu nie spodobał”. Alternatywa: „Może miał zły dzień”.
  5. Techniki mindfulness
    • Praktykowanie uważności pomaga obserwować myśli bez utożsamiania się z nimi.
    • Przykład: Skup się na oddechu i pozwól, by myśli przepływały jak chmury — nie musisz za nimi podążać.
  6. Zmiana perspektywy
    • Rozwijanie elastyczności poznawczej.
    • Przykład: Zamiast „To moja wina” zapytaj: „Jak spojrzałby na to ktoś z zewnątrz?”, „Jakie są inne interpretacje tej sytuacji?”

 

Chcesz poznać jeszcze lepiej wyżej opisane techniki? A może zastosowanie ich stanowi dla ciebie wyzwanie?
Nie czekaj! Umów się na wizytę do specjalisty, na naszej stronie.

Psycholog Paweł Czakon

Kliknij tutaj i umów się!

Znajdziesz nas również

E-mail:

kontakt@pocketknowledge.pl

Telefon:​

+48 881 378 693
+48 534 918 103

    14 replies on “Zniekształcenia poznawcze: Jak jak wykryć i zneutralizować.”

    Leave a Reply

    Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *